Ukrzyżowanie jest najmniej analizowaną częścią dyptyku ufundowanego przez Thilona von Loroch, komtura zamkowego (domowego) w Elblągu. Badacze analizowali na ogół postaci świętych adorujących Najświętszą Marię Pannę czy przedstawienia znajdujące się na awersach skrzydeł: Męża Boleści z narzędziami męki oraz adorację Marii przez brata krzyżackiego polecanego przez św. Barbarę. Badano zestaw relikwii znajdujących się w przegródkach obiegających trzy wewnętrzne sceny, uwagę naukowców przyciągała osoba fundatora, którego imię  uwiecznione jest na inskrypcji. I gdzieś tam, wśród analiz i interesujących hipotez umknęła scena najważniejsza - Ukrzyżowanie. 

Umęczony Chrystus wisi na Krzyżu widlastym, ciało ma wychudzone i poranione, z ran

dużymi kroplami wypływa krew. Po obu stronach Krzyża stoją Matka Chrystusa i św. Jan Ewangelistą. Golgota jest skalistym „miejscem czaszki” (czaszka leży pod krzyżem), ale zaczyna się także pokrywać nie tylko zielenią, ale też kwiatami. Śmierć Chrystusa jest jednocześnie nowym życiem dla wszystkich tych, którzy w nią uwierzą. Bardzo ciekawym elementem kompozycji są dwa smoki, przypominające duże jaszczurki, jakie często spotkać możemy w późnogotyckich przedstawieniach św. Jerzego, jednego z głównych patronów Zakonu Krzyżackiego.

Dyptyk komtura von Lorich z 1388 r. jest jednym z najważniejszych zabytków złotniczych pochodzących z terenu państwa zakonnego. Jest też wyjątkowym przykładem ołtarzyka polowego - relikwiarza, a kojarzony był także z pektorałem, jaki miał w czasie bitwy pod Grunwaldem (15.07.1410) nosić na szyi wielki mistrz, Ulrich von Jungingen. Jako votum za zwycięstwo został ofiarowany katedrze gnieźnieńskiej prze króla Władysława Jagiełłę. Przed wojną przechowywany w malborski zamku, skąd po wojnie przewieziony został do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, gdzie znajduje się do dziś. 

 

Krucyfiks, który przedstawiamy dziś nie zachwyca wspaniałą formą i bogactwem treści. Co więcej, jest bardzo mało znany. Pochodzi bowiem z kościoła pw. Św. Bartłomieja w Milejewie, miejscowości, która leżała w granicach komturstwa elbląskiego. Od 1967 r. znajduje się w zbiorach Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu. Krucyfiks wykonany został z drewna lipowego i sosnowego i jest stosunkowo niewielki (wymiary Krzyża: 124 x 77 cm, figury 71 x 71 cm). 

Uwagę naszą zwraca przede wszystkim widlasta forma Krzyża. To symbol rajskiego

drzewa poznania dobra i zła, źródła upadku człowieka, a więc przedstawiane w formie suchej i obumarłej. Dopiero ofiara Chrystusa uczyni z niego prawdziwe Drzewo Życia, co w naszym zabytku objawia się w zielonej polichromii (zachowane tylko resztki) oraz licznymi sękami, jakby gotowymi do tego, aby wyrosły z nich świeże pędy. 

Zazwyczaj w tego typu przedstawieniach ciało Zbawiciela ukazane jest bardzo ekspresyjnie, z ukazaniem bólu i cierpienia.  Krucyfiks z Milejewa raczej daje ukojenie, sylwetka jest wykonana „miękko” , a Chrystus sprawia wrażenie śpiącego. Jego twarz jest szlachetna i nad wyraz spokojna. 

Zabytek wiązany jest z kręgiem biskupa warmińskiego Henryka Sorboma (1373-1401) lub z Zakonem Krzyżackiem, a dokładnie z komturstwem elbląskim. Fundacji komtura zamkowego w Elblągu  pochodzić będzie Ukrzyżowanie, które  przedstawimy jutro. 

 

Drugim przedstawianym przez nas wizerunkiem Ukrzyżowanego jest Krucyfiks, na którym wychudzony i bardzo ekspresyjnie pokazany Chrystus wisi na krzyżu widlastym nałożonym na Drzewo Życia. Dwanaście symetrycznie rozmieszczonych odgałęzień z liśćmi winnej latorośli zawiera dwanaście „owoców” w postaci starotestamentowych proroków, którym towarzyszą banderole z tekstami z Księgi Izajasza oraz Lamentacji Jeremiasza, dotyczące męki i śmierci Zbawiciela. To zatem krucyfiks mistyczny, przeznaczony do kontemplacji. Wpatrując się w umęczoną postać Jezusa powinniśmy

rozważać „owoce” tej śmierci , idąc od dołu ku górze. Inspiracją dla takiego ujęcia była idea św. Bonawentury (ok. 1218-1274) dotycząca drzewa rajskiego z którego wyrósł Krzyż Chrystusa: „Z pnia tego drzewa wyrasta ku górze dwanaście gałęzi pokrytych liśćmi, kwiatami i owocami” „I zobacz, jak drewniane podpory, na które zwykło się podnosić krzew winny, w wyraźny sposób oznaczają krzyż. Są skrzyżowane, to jest w poprzek kładzione podpory i na nich jest rozciągany krzew winny (czyli Chrystus). Cóż bardziej odpowiedniego?”

Liczący sobie 660 cm Krucyfiks jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki w ogóle, nie znajduje też oczywiście swojego odpowiednika w sztuce na terenie władztwa zakonnego w Prusach. Wykonany został w czwartej ćwierci XIV w. dla dominikańskiego kościoła św. Mikołaja w Toruniu. Po jego rozbiórce trafił do kościoła pw. św. Jakuba Apostoła, gdzie można go oglądać do dziś. Nieznany jest jego twórca, zapewne powstał w lokalnym toruńskim warsztacie. 

Nie ma to znaczenia dla odbioru dzieła, które powinno być jak najczęściej oglądane i kontemplowane. Aby to ułatwić prezentujemy poniżej tłumaczenia tekstów starotestamentowych umieszczonych na toruńskim „Ukrzyżowaniu na Drzewie Życia”, korzystając z artykułu Przemysława Waszaka, Krucyfiks na Drzewie Krzyża z dominikańskiego kościoła św. Mikołaja w Toruniu - nowe spojrzenie, Sztuki i Kultura, t. 1, 2013, s. 15-16.

 

 

 

 

 

	Prawa	Lewa
VI	Lm 4,20 Duch ust naszych, Chrystus Pan pojman jest w grzechach naszych, któremuśmy mówili: w cieniu Twoim żyć będziemy między narody	Lm 3,29 Położy w prochu usta swe, owa by była nadzieja
V	Iz 53,4 Prawdziwe choroby nasze on nosił a boleści nasze on odnosił. A myśmy go poczytali jako trędowatego a od Boga ubitego i uniżonego	Lm 3,30 Nastawi bijącemu go czeluści, nasycon będzie urągania
IV	Iz 53,7 Ofiarowan jest, iż sam chciał, a nie otworzył ust swoich. Jako owca na zabicie wiedzion będzie, a jako baranek przed strzygącym go zamilknie, a nie otworzy ust swoich	Lm 3,30 Nastawi bijącemu go czeluści, nasycon będzie urągania
III	Iz 53,12 Przetoż oddzielę mu barzo wielu, a korzyści mocarzów dzielić będzie, ponieważ wydał na śmierć duszę swoję, a z złośnikami jest policzon, A on grzechy mnogich odniósł, a za przestępce się modlił	Iz 1,6 Od stopy nogi aż do wierzchu głowy nie masz w nim zdrowia, rana i siność, i spuchły raz. Nie jest związany ani lekarstwem opatrzony, ani oliwą zmiękczony

II	Iz 53,7 Ofiarowan jest, iż sam chciał, a nie otworzył ust swoich. Jako owca na zabicie wiedzion będzie, a jako baranek przed strzygącym go zamilknie, a nie otworzy ust swoich	Iz 53,12 Przetoż oddzielę mu barzo wielu, a korzyści mocarzów dzielić będzie, ponieważ wydał na śmierć duszę swoję, a z złośnikami jest policzon, A on grzechy mnogich odniósł, a za przestępce się modlił
I	Iz 53,5 Lecz on zranion jest za nieprawości nasze, zstart jest za złości nasze, karność pokoju naszego na nim, a sinością jego jesteśmy uzdrowieni. Lub, co mniej prawdopodobne, Iz 59,12	Iz 53,5 Lecz on zranion jest za nieprawości nasze, zstart jest za złości nasze, karność pokoju naszego na nim, a sinością jego jesteśmy uzdrowieni.

 

 

Krzyż i męka Chrystusa są bardzo ważnymi częściami krzyżackiej duchowości. Rozpoczynając Wielki Tydzień chcemy przedstawić pięć (od Wielkiego Poniedziałku do Wielkiego Piątku) wizerunków Ukrzyżowanego, związanych z Zakonem i jego władztwem w Prusach. Niech towarzyszą nam w każdy dzień tego szczególnego Tygodnia i pomogą w kontemplacji tajemnicy Ofiary Chrystusa. 

Zaczynamy od wizerunku zawartego w mszale krzyżackim z I pół. XV w., przechowywanym w Bibliotece Gdańskiej PAN (Ms Mar F 332). Wykonany jest z pergaminu, oprawny w deski i skórę. Do Biblioteki Miejskiej trafił po 1912 r., a pierwotnie

przechowywany był w Bibliotece Mariackiej. Przypomnieć należy, że Biblioteka w Kościele Mariackim w Gdańsku powstała przed 1398 r., a jej fundatorem był proboszcz i krzyżacki kapłan, Andreas Slommow OT (Andrzej ze Słomowa - ok. 1360 - po 1438), poseł, dyplomata, kandydat na biskupa Rygi (1408 r.). 

Na jednej z kart mszału widzimy wizerunek Ukrzyżowanego ukazanego na czerwonym tle z ozdobnymi wiciami roślinnymi. Z ran Chrystusa tryska krew, którą aniołowie zbierają do kielichów. Na wychudzonym ciałem Zbawiciela, na białej wstędze umieszczono napisy „inri” (Jezus nazereński król żydowski). Krzyż „wyrasta” z częściowo zielonej Golgoty, z której także wyrastają rośliny tworzące ornament. Czerwień symbolizuje tutaj cierpienie, ale zieleń - nadzieję (całostronnicowa miniatura otoczona jest zielonym obramowaniem). Przekaz jest czytelny - śmierć i ofiara Chrystusa to nie koniec wszystkiego, a początek nowego życia każdego chrześcijanina. To myśl zawarta w Starym i Nowym Testamencie, zwizualizowana w „Ukrzyżowaniach na Drzewie Życia”, o których jutro. 

Mszał, w którym znajduje się opisywana miniatura był dowodnie używany w Kościele Mariackim aż do 1518 r., a więc długo po tym, jak w Gdańsku przestał istnieć konwent krzyżacki i do momentu nadejścia Reformacji. Jest zatem zabytkiem związanym nie tylko z zakonem krzyżackim i jego duchowością, ale także skarbem Gdańska i jego mieszkańców. Dlatego został wpisany na Krajową Listę UNESCO "Pamięć świata".     

 

W najnowszym numerze czasopisma „Deutscher Orden” (1-2022) opublikowana została rozmowa z ojcem Dariuszem Cecerskim OT, Polakiem, który od 2000 r. pracuje w Czechach, a aktualnie jest przeorem czeskiej prowincji Zakonu. W tym interesującym wywiadzie,  przeprowadzonym przez ojca Jakuba Jirovca OT mieszają się wątki osobiste, religijne i „zawodowe”, co bardzo pomaga poznać ojca Dariusza, który na co dzień raczej stroni od mediów i rozgłosu. Poniżej przetłumaczyliśmy kilka najciekawszych pytań i odpowiedzi. 

 - Jak młody człowiek z Polski trafił do Zakonu Krzyżackiego?

To był właściwie „przypadek”. Po maturze wstąpiłem do seminarium duchownego w Krakowie, gdzie studiował także Ojciec Waldemar, wtedy kleryk w Zakonie Krzyżackim. Kiedy się o tym dowiedziałem, bardzo się zdziwiłem. W szkole bardzo interesowałem się historią wiedziałem, bo tak uczono wówczas, że Zakon Krzyżacki istniał do 1525 r. Pytałem go jak wyglada aktualnie życie w Zakonie, a on podarował

Ojciec Dariusz na wycieczce, czyli ulubionej formie spędzania wolnego czasu.

mi kilka publikacji i książek, które z pomocą słownika, bo bardzo słabo znałem wówczas niemiecki, czytałem. Tak powoli rodziła się decyzja lepszego poznania Zakonu w roli kandydata. Podzieliłem się tą myślą z o. Waldemarem i po kilku dniach przyszło zaproszenie do Wiednia […] Spędziłem tam kilka tygodni poznając Zakon i intensywnie ucząc się niemieckiego. Po jakimś czasie zaprosił mnie na rozmowę wielki mistrz Arnold Wieland i zapytał, czy chciałbym wstąpić do nowicjatu. Zgodziłem się bardzo chętnie. […]

- Spędziłeś nowicjat w Lanie. Jak wspominasz ten czas?

O był cudowny okres w moim życiu. Zostałem w Lanie przyjęty bardzo przyjacielsko. Jako że sam pochodzę z gór, czułem się tam jak w domu. Południowy Tyrol to cudowna kraina z oszamiałajrącą naturą […] Każde niedzielne popołudnie wykorzystywaliśmy na wycieczki. Zaprzyjaźniłem się z braćmi, pomagałem w pracach ogrodowych, ale i w pogrzebach. Podobało mi się tak bardzo, że poprosiłem o przedłużenie. Pierwsze śluby złożyłem 14 września 1997 r. 

- Gdzie studiowałeś?

W moich zamierzeniach naturalnym miejscem wydawał się być Kraków […] Wyborem wielkiego mistrza był jednak Rzym. Nie byłem zadowolony, a nawet trochę się bałem. Początki nie były łatwe. Musiałem się równocześnie uczyć się włoskiego, przed południem miałem wykłady, a po południu uczęszczałem na kurs językowy […] Moje studia przebiegły jednak bez problemu, w sumie spędziłem w Rzymie cztery lata. 16 września 2000 r. Złożyłem śluby wieczyste, a w 2002 r. w Wiedniu otrzymałem święcenia kapłańskie.

- Po studiach zostałeś wysłany do Bruntalu (niem. Freudenthal). Chodzi o tradycją krzyżacką parafie, ale bardzo różniącą się od Rzymu. Jakie były początki w północnych Morawach?

[…] Przyjechałem w październiku w lekkim ubraniu z Rzymu i moje wrażenia były dobre. Miasto było piękne, otoczone przez góry i jeziora. Ale w listopadzie mieliśmy dwa metry śniegu i temperatura aż do marca utrzymywała się na poziomie poniżej zera. Poznałem słynną bruntalską zimę.  Do klimatu szybko się przyzwyczaiłem, gorzej było z parafią. Była wtedy bardzo mała, mieszkałem z zaniedbanej plebanii ze starym proboszczem. Początki nie były łatwe, ale z czasem poznawałem bliżej ludzi i ich mentalność. Po jakimś czasie poczułem się tam dobrze, a w międzyczasie przyjechał do mnie drugi ksiądz krzyżacki, ojciec Stefan.

- Jakie było wówczas postrzeganie Zakonu Krzyżackiego w Bruntalu?

[…] Było negatywne. Powodem była wciąż obecna stara komunistyczna propaganda przedstawiająca Zakon jako relikt narodowego socjalizmu. Do tego dochodziły uprzedzenia wobec wszystkiego, co niemieckie. […] Nie zdarzały się wprawdzie akty otwartej agresji wobec nas, ale raz ktoś napisał na bramie do plebanii „Nazis raus”. Czasy i stosunek ludzi się jednak zmieniły i po latach ludzie mówią z dumą: „pochodzę z parafii Zakonu Krzyżackiego” […] Ja też jestem dumny, że mogę pracować w parafii, w której nasz Zakon działa już 400 lat!

- Od 2003 r. Pełnisz funkcję przeora prowincji czeskiej. Jak się zmieniała po zmianach w 1989 r. I w jakiej kondycji jest obecnie?

Początki były trudne […] ale dziś mamy 11 członków, ktorzy zajmują się pracą duszpasterską, w szpitalach i szkołach. Nasi księża pracują w trzech czeskich diecezjach, jesteśmy obecni na Słowacji, jeden nasz ksiądz pomaga we Friesach.  […] Jesteśmy wierni naszemu pierwotnemu charyzmatowi „Pomagać i leczyć”, nie jesteśmy już zakonem rycerskim, ale dynamicznie idziemy w świat pomagać innym. […]

- Jak wygląda Twój zwykły dzień?

[…] Całkiem normalnie. Jestem do dyspozycji moich parafian. Towarzyszę im w ważnych momentach ich życia - od chrztu do pogrzebu. Jak powiedziałem, parafia nie jest szczególnie duża, więc znam wszystkie moje „owce” dobrze. Parafianie są częścią mojego życia, a ja staram się być częścią ich. Nasze kontakty są intensywne. Poza Bruntalem zarządzam także innymi parafiami w okolicy, a dwie z nich są oddalone o 20 km., co czasami jest trudna, zwłaszcza zimą. […]

- Jak spędzasz wolny czas?

Uwielbiam naturę. Kiedy mam trochę wolnego czasu idę „do lasu” co w praktyce oznacza wędrówkę przez tą przepiękną krainę.     

  

 

Kontynuujemy przedstawianie wielkich mistrzów Zakonu Krzyżackiego. Ostatnio pisaliśmy o mistrzach zapomnianych, dziś o pierwszych trzech oficjalnych. Niewiele o nich wiemy, bo zachowało się bardzo mało źródeł, a poza tym znaleźli się w cieniu czwartego wielkiego mistrza, Hermanna von Salza, o którym nastepnym razem. Zapraszamy do zakładki "Wielcy Mistrzowie" - https://www.zakon-krzyzacki.pl/art/wielcy-mistrzowie-230/1/

Pierwotnym charyzmatem zakonu krzyżackiego było szpitalnictwo. Pod Akką w 1190 r. powstał pierwszy szpital polowy, gdzie pielęgnowano chorych i rannych, a opiekujące się nimi bractwo wkrótce przekształciło się w zakon. Mało znany jest fakt, że podobną działalność Krzyżacy prowadzili w czasie I wojny światowej (1914-1918). Więcej przeczytać można o tym w dziale: Historia XIX i XX w.

https://www.zakon-krzyzacki.pl/.../historia-xix-i-xx-w.../1/

Panie nasz Boże!

 

Ze smutkiem i konsternacją patrzymy dziś na Ukrainę.

Groza wojny powróciła na nasz kontynent.

Śmierć i zniszczenie przerywają przestrzeń.

Naród musi walczyć o swoją wolność

i o swoje prawo do samostanowienia.

Mężczyźni, kobiety i dzieci boją się o swoje życie,

martwiąc się o rodzinę i przyjaciół,

muszą opuścić swoje domy i uciekać.

Inni trwają w ciągłym strachu przed nalotami

i co przyniesie przyszłość.

Panie, połóż kres tej wojnie.

Zmiękcz serca tych, którzy są odpowiedzialni, aby żałowali

i zeszli z drogi przemocy.

Daj im odwagę przyznania się i naprawienia swoich błędów.

Zmiłuj się nad wszystkimi ofiarami przemocy:

zmarłymi i rannymi,

żałobnikami, uchodźcami”.

i wszystkimi, którzy żyją w strachu i przerażeniu.

Zmiłuj się nad zmarłymi

i daj żyjącym nadzieję i odwagę.

Otwórz nasze serca na ich potrzeby

i pokaż nam, jak im pomóc.

Pozwól nam w ich smutku

rozpoznać twarz swojego syna, Księcia Pokoju,

który oddał swoje życie i pokonał śmierć.

Bądź naszą siłą i nadzieją,

że nie wojna, ale pokój ma ostatnie słowo,

ponieważ ty, Panie

jesteś Bogiem pokoju i pojednania,

miłości i życia. 

Amen!

O. Jörg Wienbach OT

 

 

Boże ojców naszych, wielki i miłosierny! Panie życia i pokoju, Ojcze wszystkich ludzi. Twoją wolą jest pokój, a nie udręczenie. Potęp wojny i obal pychę gwałtowników. Wysłałeś Syna swego Jezusa Chrystusa, aby głosił pokój bliskim i dalekim i zjednoczył w jedną rodzinę ludzi wszystkich ras i pokoleń.

Usłysz krzyk wszystkich Twoich dzieci, udręczone błaganie całej ludzkości. Niech już nie będzie więcej wojny – złej przygody, z której nie ma odwrotu, niech już nie będzie więcej wojny – kłębowiska walki i przemocy. Spraw, niech ustanie wojna (…), która zagraża Twoim stworzeniom na niebie, na ziemi i w morzu.

Z Maryją, Matką Jezusa i naszą, błagamy Cię, przemów do serc ludzi odpowiedzialnych za losy narodów. Zniszcz logikę odwetów i zemsty, a poddaj przez Ducha Świętego nowe rozwiązania wielkoduszne i szlachetne, w dialogu i cierpliwym wyczekiwaniu – bardziej owocne niż gwałtowne działania wojenne.

Jan Paweł II

 

Oficjalna tradycja zakonu krzyżackiego liczy wielkich mistrzów od Heinricha Walpota (1198-1200). Aktualny wielki mistrz o. Frank Bayard OT jest 66 w kolejności najwyższym zwierzchnikiem zgromadzenia.  Jednak bractwo szpitalne z którego powstał Zakonpowstało pod Akką między 29 sierpniem a połową września 1190 r. Czy przez osiem lat nikt nim nie kierował? A jeżeli to tak, to kim byli „mistrzowie zapomniani” i dlaczego znaleźli się poza oficjalną zakonną listą? - o tym przeczytać można w zakładce "Wielcy mistrzowie".